Chuyện "bức tường xanh" hơn 8000km chống sa mạc hóa, cứu hành tinh

Năm 2007, dự án Bức tường xanh vĩ đại (Great Green Wall) ra đời với mục tiêu trồng hàng triệu cây xanh, để chúng mọc rộng như một vành đai bắc qua vùng Sahel rộng lớn, từ Senegal ở phía tây tới Djibouti ở phía đông, vào năm 2030. Tuy nhiên, nhiệt độ tăng cao và lượng mưa giảm khiến hàng triệu cây trồng chết hàng loạt.

Trước tình trạng trên, việc đẩy lùi sa mạc vẫn tiếp tục được thực hiện với quyết tâm cao ở Senegal nhưng với quy mô nhỏ hơn. Ở đầu phía tây của bức tường cây trong kế hoạch, nông dân Ibrahima Fall đi bộ dưới bóng mát của hàng chục cây chanh, dùng vòi tưới nước cho chúng. Dưới chân anh là đàn gà con, lông vàng óng nhào nhào chạy theo. Ngay phía bên ngoài "bức tường cây" kia là hình ảnh hoàn toàn trái ngược: đất đai khô cằn, hoang vắng.

Vườn chanh ở đây cung cấp nơi tránh nóng và hạn chế gió cát. Bên ngoài những bức tường thấp của ngôi làng, gió cuốn cát bay mù mịt lên không trung, thúc đẩy sa mạc hóa - quá trình khiến đất màu mỡ biến đổi dần thành sa mạc khô cằn, thường do hạn hán và chặt phá rừng.

Ông Ibrahima Fall bắt đầu trồng vườn chanh từ năm 2016. Tháng cao điểm, anh có thể xuất bán 20 - 40kg chanh/tuần, mang tới nguồn thu nhập rất cao so với trồng lạc trước đây.

Vườn chanh của Fall nằm trong số 800 vườn chanh nhỏ ở 6 cộng đồng của thị trấn Kebemer. Từ việc bán chanh, người dân có tiền để xây dựng nhà gạch, xi măng kiên cố thay thế những căn nhà rơm lụp xụp, mua thêm gia súc, gia cầm để chăn nuôi, cải thiện cuộc sống. Ngôi làng cũng lắp pin mặt trời để bơm nước từ giếng chung, giúp người dân ở vùng sa mạc này bớt nỗi lo thiếu nước.

Đến nay, sau 14 năm ròng rã, các quốc gia châu Phi mới hoàn thành 4% mục tiêu ban đầu của dự án Bức tường xanh vĩ đại và ước tính cần đến 43 tỷ USD để đạt phần còn lại. Nhận thấy khả năng hoàn thành dự án theo đúng tiến độ là quá khó khăn, những nhà tổ chức chuyển hướng: thay vì trồng bức tường xanh vĩ đại khổng lồ, họ khích lệ thực hiện những dự án nhỏ lâu dài hơn để ngăn chặn sa mạc hóa, kết hợp cải thiện đời sống và giúp đỡ vùng nông nghiệp gặp nhiều khó khăn nhất.

"Nếu dự án không có sự chung tay của cộng đồng chắc chắn sẽ thất bại", Diegane Ndiaye, thành viên của tổ chức SOS Sahel - chuyên hỗ trợ các chương trình trồng cây ở Senegal và nhiều nước khác dọc Sahel chia sẻ. Sahel là khu vực rộng lớn, nối phía bắc sa mạc Sahara và đồng cỏ châu Phi ôn hòa hơn ở phía nam. Chương trình của tổ chức SOS Sahel tập trung vào khôi phục môi trường và hồi sinh hoạt động kinh tế tại những ngôi làng ở Sahel. Với lượng mưa ngày càng ít và sự xâm lấn của sa mạc, vùng đất này là khu vực rất dễ chịu tác động từ biến đổi khí hậu. "Chúng tôi muốn cứu nơi đây khỏi sự tổn thương do biến đổi khí hậu, cải tạo môi trường, bảo vệ vùng đất làm nông nghiệp", Diegane Ndiaye cho biết.

Ở vùng ven biển Đại Tây Dương của Senegal, những cây phi lao trải rộng từ Dakar tới thành phố phía bắc St. Louis, hình thành một hàng rào bảo vệ nơi bắt đầu Bức tường xanh - cũng là nơi trồng hơn 80% rau xanh ở Senegal. Tán cây vươn cao ngăn gió mạnh từ đại dương.

Dự án tái trồng rừng này bắt đầu vào thập niên 1970, nhưng nhiều cây bị chặt hạ để lấy gỗ và công tác phục hồi mới bắt đầu gần đây. Người dân cũng trồng cây phía trước đụn cát gần nguồn nước để ngăn chúng bị di chuyển.

Ông Akinwumi A. Adesina - chủ tịch Ngân hàng phát triển châu Phi nhấn mạnh tầm quan trọng của việc ngăn chặn sa mạc hóa ở Sahel tại hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu COP26 của Liên Hợp Quốc và cam kết cấp 6,5 tỷ USD cho dự án Bức tường xanh vào năm 2025.

Mới đây, tại Senegal bắt đầu triển khai thêm dự án: những khu vườn hình tròn mang tên "tolou keur" trong tiếng Wolof. Khu vườn bao gồm nhiều loại cây được trồng theo sự tính toán kỹ càng, để cây lớn hơn bảo vệ cây yếu hơn.

Vòng ngoài của khu vườn trồng cây chùm ngây, xô thơm, đu đủ và xoài có khả năng chịu hạn tốt. Những cây này được trồng để rễ mọc hướng vào trong nhằm cải thiện khả năng giữ nước cho mảnh đất.

Senegal có tổng cộng 20 khu vườn tròn, mỗi khu vườn được điều chỉnh theo đất đai, văn hóa và nhu cầu của từng cộng đồng. Kết quả ban đầu cho thấy kiểu vườn này đang phát triển tốt trong khu vực xây Bức tường xanh. Được biết, hiện nay Hoa Kỳ cũng đang muốn hợp tác với các quốc gia châu Phi để cùng kiên quyết chống biến đổi khí hậu.